Ανησυχία
Γενικές Πληροφορίες
Η ανησυχία μπορεί να οριστεί ως ένας διακαής φόβος που παρεμποδίζει την καθημερινή δραστηριότητα του ατόμου που επηρεάζεται. Μερικές φορές μπορεί επίσης να περιγραφεί ως ένας επίμονος φόβος που εμφανίζεται σε καταστάσεις στις οποίες οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα ένιωθαν τίποτα.
Στη σχετική βιβλιογραφία υπάρχει η φράση «φόβος χωρίς αντικείμενο», που χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει αυτό το σύμπτωμα. Η διάκριση μεταξύ ανησυχίας και φόβου γίνεται με βάση το γεγονός ότι η ανησυχία αντιπροσωπεύει το φόβο για ένα πιθανό γεγονός (προβολή στο μέλλον), ενώ ο φόβος αναφέρεται στην αντίδραση απέναντι σε έναν άμεσο, πραγματικό ή αντιληπτό κίνδυνο. Η ανησυχία περιλαμβάνεται σε αρκετές ψυχιατρικές διαταραχές, όπως:
- Γενικευμένη διαταραχή άγχους
- Διαταραχή πανικού
- Κοινωνική διαταραχή άγχους
- Επιλεκτική αλαλία (δυσκολία στην επικοινωνία σε διαφορετικά περιβάλλοντα)
- Άγχος αποχωρισμού
- Ειδικές φοβίες
- Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
- Μετατραυματική διαταραχή στρες
Η ανησυχία εκδηλώνεται σε καταστάσεις όπως οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ή η οδήγηση, με την κατάσταση του επηρεασμένου ατόμου να περιγράφεται από ανεξέλεγκτες, επεμβατικές σκέψεις. Στατιστικά, οι γυναίκες επηρεάζονται περισσότερο από τους άνδρες, ενώ τα αγχώδη επεισόδια εμφανίζονται κυρίως μεταξύ των ηλικιών 35-55 ετών.
Στα παιδιά, η συχνότητα αυτού του συμπτώματος είναι 1/8 και οι επιπτώσεις περιλαμβάνουν χαμηλές επιδόσεις στη μάθηση και στις κοινωνικές σχέσεις. Αντίθετα, στους ηλικιωμένους, οι αγχώδεις διαταραχές είναι από τις πιο συχνές ψυχιατρικές ασθένειες, με τη βιβλιογραφία να υποστηρίζει ότι οι περισσότερες συνδέονται με τραυματικά γεγονότα.
Πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί ότι σε μέτρια μορφή, η ανησυχία δεν αποτελεί πρόβλημα ψυχικής υγείας, αλλά έναν τρόπο με τον οποίο το σώμα αντιδρά σε μια στρεσογόνο κατάσταση.
Αιτίες και μηχανισμοί ανάπτυξης της ανησυχίας
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες που αποτελούν τη βάση της ανησυχίας:
- Βιολογικοί παράγοντες: Αυξημένη δραστηριότητα σε εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με τη συμπεριφορά και τα συναισθήματα. Ανισορροπία στη σχέση της σεροτονίνης και της νοραδρεναλίνης στον εγκέφαλο, οι οποίες είναι νευροδιαβιβαστές που επηρεάζουν τον έλεγχο των συναισθημάτων.
- Γενετικοί παράγοντες: Σημαντικά αυξημένη προδιάθεση σε άτομα με ιστορικό ανησυχίας στην οικογένεια.
- Διαταραχές στη χημική ισορροπία του εγκεφάλου.
- Προσωπικότητα του ατόμου.
- Γεγονότα ζωής: Ενδοοικογενειακή βία, άλλες μορφές κακοποίησης.
- Φαρμακευτική αγωγή: Φάρμακα που χρησιμοποιούνται για ψυχιατρικές διαταραχές, στεροειδή, ανθελονοσιακά φάρμακα, καθώς και χρήση ουσιών.
- Κακή χρήση ουσιών: Ακατάλληλη κατανάλωση αλκοόλ, καφεΐνης ή ζάχαρης.
Οι μηχανισμοί ανάπτυξης αφορούν τους χημικούς διαβιβαστές του νευρικού συστήματος, όπως:
- νοραδρεναλίνη,
- σεροτονίνη,
- ντοπαμίνη,
- γ-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA),
- ορμόνη που απελευθερώνει κορτικοτροπίνη (CRH).
Οι φυσικές εκδηλώσεις οφείλονται στην αυξημένη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Τροποποιήσεις παρατηρούνται στις εγκεφαλικές περιοχές του ιππόκαμπου, της παραϊπποκάμπιας ζώνης, της αμυγδαλής, του κροταφικού λοβού και του προμετωπιαίου φλοιού.
Παθήσεις όπου η ανησυχία αποτελεί σύμπτωμα
Παρακάτω παρατίθενται σύντομα οι κύριες ψυχιατρικές διαταραχές στις οποίες η ανησυχία είναι κεντρικό σύμπτωμα:
Γενικευμένη αγχώδης διαταραχή: Χαρακτηρίζεται από αίσθηση επικείμενης καταστροφής. Οι φόβοι είναι αγχωτικοί, ανησυχητικοί και ανεξέλεγκτοι, εμφανιζόμενοι σχεδόν καθημερινά για τουλάχιστον έξι μήνες. Συνοδεύεται από αϋπνία, πεπτικές διαταραχές, ζαλάδα, ταχυπαλμία, κ.λπ.
Κρίσεις πανικού και διαταραχή πανικού: Εμφανίζονται ξαφνικά και επαναλαμβανόμενα, συνοδευόμενες από φόβο νέων επεισοδίων. Η αγοραφοβία είναι μια συχνή επιπλοκή.
Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή: Χαρακτηρίζεται από επίμονες σκέψεις και ανεξέλεγκτες συμπεριφορές (εμμονές και καταναγκασμούς).
Φοβίες: Παράλογος και υπερβολικός φόβος απέναντι σε αντικείμενα, δραστηριότητες ή καταστάσεις (π.χ. αεροπλάνα, ζώα, ύψη).
Κοινωνική αγχώδης διαταραχή: Εκδηλώνεται ως φόβος ότι το άτομο δεν θα γίνει αποδεκτό κοινωνικά. Συχνή στην εφηβεία και σε νεαρούς ενήλικες.
Μετατραυματική διαταραχή στρες: Εμφανίζεται μετά από τραυματικά γεγονότα και μοιάζει με κρίση πανικού, αλλά σπάνια υποχωρεί από μόνη της.
Αγχώδης διαταραχή αποχωρισμού: Εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά, με έντονο άγχος κατά τον αποχωρισμό από ένα άτομο.
Επιπτώσεις και φυσικές εκδηλώσεις της ανησυχίας
Οι συνέπειες περιλαμβάνουν δυσκολία συγκέντρωσης, ευερεθιστότητα, και σωματικά συμπτώματα, όπως:
- ταχυκαρδία,
- εφίδρωση,
- πεπτικές διαταραχές,
- ανάγκη για ούρηση,
- διάρροια,
- δυσκολία στην αναπνοή,
- τρόμο,
- μυϊκή ένταση,
- πονοκεφάλους,
- αϋπνίες.
Επιπλοκές που προκαλεί η ανησυχία
Η ανησυχία μπορεί να οδηγήσει σε:
- διαταραχές ύπνου,
- κατάθλιψη,
- εξασθένηση του ανοσοποιητικού,
- υπερβολική κατανάλωση ουσιών,
- προβλήματα στις κοινωνικές σχέσεις και στην εργασία.
Θεραπευτικές παρεμβάσεις για την κατασταση της ανησυχίας
Η θεραπεία της ανησυχίας περιλαμβάνει συνδυασμό ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής, με σχετικά γρήγορη ανταπόκριση στη θεραπεία.
Ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση της ανησυχίας
Συμπεριφορική Θεραπεία: Εστιάζει στη συμπεριφορά του ατόμου και όχι στις ψυχολογικές συγκρούσεις ή τις εμπειρίες του παρελθόντος.
Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT): Θεωρείται θεραπεία πρώτης γραμμής, με αποτελέσματα ορατά σε 12-16 εβδομάδες.
- Στόχος: Ταυτοποίηση και εξάλειψη μοτίβων σκέψης και συμπεριφοράς που τροφοδοτούν το άγχος.
- Ο ασθενής εμπλέκεται ενεργά στη θεραπευτική διαδικασία, αποκτά αίσθηση ελέγχου και μαθαίνει στρατηγικές διαχείρισης του άγχους.
Θεραπεία μέσω Έκθεσης: Στόχος της είναι η μείωση του φόβου μέσω της σταδιακής έκθεσης σε αυτόν σε ελεγχόμενο περιβάλλον. Χρησιμοποιούνται ρεαλιστικές ασκήσεις φαντασίας για την εξοικείωση του ατόμου με την πηγή του φόβου, οδηγώντας στη σταδιακή μείωση της ανησυχίας.
Φαρμακευτική αντιμετώπιση της ανησυχίας
Αντικαταθλιπτικά:
- Επιλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης (SSRI): Σερτραλίνη, εσιταλοπράμη, φλουοξετίνη.
- Επιλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης Σεροτονίνης & Νοραδρεναλίνης (SNRI): Βενλαφαξίνη, δουλοξετίνη.
- Αύξηση των επιπέδων σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης στον εγκέφαλο.
- Πιθανές παρενέργειες: Ναυτία, μειωμένη λίμπιντο, διάρροια, ξηροστομία, αϋπνία.
Βενζοδιαζεπίνες (διαζεπάμη, λοραζεπάμη, αλπραζολάμη):
- Άμεσο αγχολυτικό αποτέλεσμα (30-90 λεπτά).
- Χρήση μόνο βραχυπρόθεσμα λόγω κινδύνου εξάρτησης και στερητικού συνδρόμου.
Άλλες Φαρμακευτικές Επιλογές:
- Πρεγκαμπαλίνη (αντιεπιληπτικό).
- Βήτα-αναστολείς (προπρανολόλη, ατενολόλη) για διαχείριση σωματικών συμπτωμάτων του άγχους.
Αυτοβοήθεια & Συμβουλές για τους Οικείους
Αυτοβοήθεια
Διαχείριση Αρνητικών Σκέψεων:
- Καταγραφή φόβων: Η γραφή μειώνει την ένταση των σκέψεων.
- Ορισμός χρονικού διαστήματος για ανησυχίες: 10 λεπτά την ημέρα για σκέψεις άγχους.
- Αποδοχή της αβεβαιότητας: Δεν είναι εφικτό να ελέγχεται κάθε πτυχή της ζωής.
- Συζήτηση με άτομα εμπιστοσύνης.
Φροντίδα του Εαυτού:
- Τεχνικές χαλάρωσης: Διαλογισμός, προοδευτική μυϊκή χαλάρωση, βαθιά αναπνοή.
- Υγιεινή διατροφή και μείωση κατανάλωσης ζάχαρης, αλκοόλ, καφεΐνης.
- Συστηματική άσκηση: 30 λεπτά ημερησίως.
- Επαρκής ύπνος: Η έλλειψη ύπνου ενισχύει τις αγχώδεις σκέψεις.
Συμβουλές για τους Οικείους
- Εμφάνιση ενσυναίσθησης.
- Μη άσκηση πίεσης για συζήτηση των φόβων.
- Παροχή υποστήριξης και ενθάρρυνσης για αναζήτηση βοήθειας.
- Ενημέρωση σχετικά με την ανησυχία.
- Προσοχή στη δική τους ψυχική υγεία, αποφεύγοντας την υπερβολική επιβάρυνση από το πρόβλημα του ατόμου.